Scielo RSS <![CDATA[Nómadas]]> http://www.scielo.org.co/rss.php?pid=0121-755020200001&lang=es vol. num. 52 lang. es <![CDATA[SciELO Logo]]> http://www.scielo.org.co/img/en/fbpelogp.gif http://www.scielo.org.co <![CDATA[Editorial]]> http://www.scielo.org.co/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0121-75502020000100008&lng=es&nrm=iso&tlng=es <![CDATA[La fragilidad como resistencia contracapacitista: de agencia y experiencia situada]]> http://www.scielo.org.co/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0121-75502020000100013&lng=es&nrm=iso&tlng=es RESUMEN El siguiente texto tiene como objetivo reivindicar la noción de fragilidad., principalmente como una práctica política y como parte de una resistencia contracapacitista, puesta en diálogo con una perspectiva feminista. En lugar de que el problema se concentre en el sujeto discapacitado, invita a cuestionar las pretensiones capacitistas que incitan a retar expresiones, prácticas y materialidades de la fragilidad que tienen en su centro el goce de lo disca.<hr/>RESUMO O seguinte texto tem como objetivo reivindicar a noção de fragilidade, principalmente como uma prática política e como parte de uma resistência contracapcitista, posta em diálogo com uma perspectiva feminista. Ao invés de que o problema seja o sujeito deficiente, convida a questionar as pretensões capacitistas que incitam a desafiar expressões, práticas e materialidades da fragilidade que têm em seu centro o goze do disca.<hr/>ABSTRACT The following text aims to vindicate the notion of fragility as a political practice and as part of a counterableism resistance, which is brought into dialogue with a feminist perspective. Instead of centering the problem on the disabled subject, it questions the ableist pretensions that incite to challenge expressions, practices, and materialities of fragility having the joy of the disca. <![CDATA[<strong>Capacitismo y neorepresión: <em>tabuización</em> del tacto y agresión sobre las sensibilidades</strong>]]> http://www.scielo.org.co/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0121-75502020000100029&lng=es&nrm=iso&tlng=es RESUMEN El artículo indaga las formas en que el tacto es tabuizado, lo que representa el inicio de una escalada que normaliza las formas de represión, cuya expresión más álgida es castigar a quienes hacen uso de este sentido: niños y personas ciegas. De ahí que plantee la intersección entre discapacidad y necropolítica como formas de neorrepresión que estructuran la cotidianidad de sociedades capacitistas. Entre las conclusiones encuentra cómo el imperativo "¡no toques!" deviene una orden acatada a lo largo de la vida.<hr/>RESUMO O artigo indaga as formas em que o tacto é tabuizado, o que representa o início de uma escalada que normaliza as formas de repressão, cuja expressão mais álgida é castigar a quem faz uso deste sentido: crianças e pessoas cegas. Daí que se planteia a intersecção entre deficiência e necropolítica como formas de neo-repressão que estruturam a cotidianidade de sociedades capacitistas. Entre as conclusões se encontra como o imperativo "não toque!"devém uma ordem acatada ao longo da vida.<hr/>ABSTRACT The article analyses the ways in which touch is tabooized. This represents the beginning of an escalation of practices that normalize forms of repression, which its most critical expression is to punish those who make use of this sense: blind people. Hence, the paper posits the intersection between disability and necropolitics as forms of neo-repression structuring the daily life of ableist societies. Among some of the conclusions, it presents how the "do not touch!" imperative becomes an order obeyed throughout life. <![CDATA[Sentir la discapacidad en tiempos neoliberales: optimismo cruel y fracaso]]> http://www.scielo.org.co/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0121-75502020000100045&lng=es&nrm=iso&tlng=es RESUMEN El artículo impulsa una crítica anticapacitista a la composición afectiva de la discapacidad en el contexto del neoliberalismo. En este sentido, busca desplazar la narrativa del optimismo cruel e inspiracional que circula en las formas de vida de personas con síndrome de Down, hacia la incipiente reorientación afectiva del fracaso como sensibilidad radical que desenmascara el capitalismo emocional del pensamiento positivo.<hr/>RESUMO O artigo impulsa uma crítica anticapacitista à composição afetiva da deficiência no contexto do neoliberalismo. Neste sentido, procura deslocar a narrativa do optimismo cruel e inspiracional que circula nas formas de vida de pessoas com síndrome de Down, para a incipiente reorientação afetiva do fracasso como sensibilidade radical que desmascara o capitalismo emocional do pensamento positivo.<hr/>ABSTRACT The article promotes an anti-ableist critique of the affective composition of disability in the context of neoliberalism. In this sense, it seeks to shift the narrative of cruel and inspirational optimism circulating in the lifestyles of people with Down syndrome, towards the incipient emotional reorientation of failure as a radical sensitivity that unmasks the emotional capitalism of positive thinking. <![CDATA[Discapacidad y trabajo: la individualización de la inclusión bajo lógicas coloniales contemporáneas]]> http://www.scielo.org.co/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0121-75502020000100061&lng=es&nrm=iso&tlng=es RESUMEN Este estudio explora cómo son configuradas las personas con "discapacidad" mediante una nueva normativa de inclusión laboral, instalada en un contexto de políticas del desarrollo social intensamente mercantilizadas. Mediante un análisis del discurso y con base en los estudios críticos de discapacidad, los resultados presentan una construcción neocolonial del cuerpo "discapacitado". El artículo afirma que se instala la idea de sujeto incompleto, mientras la inclusión es abordada como un proceso de responsabilidad individual, mediante acciones dirigidas a su normalización capacitista.<hr/>RESUMO Este estudo explora como são configuradas as pessoas com "deficiência" através de uma nova normativa de inclusão no trabalho, instalada em um contexto de políticas de desenvolvimento social intensamente mercantilizadas. Através de uma análise do discurso e com base nos estudos críticos da deficiência, os resultados apresentam uma construção neocolonial do corpo "deficiente". O artigo afirma que se instala a ideia de sujeito incompleto, enquanto a inclusão é abordada como um processo de responsabilidade individual, através de ações dirigidas a sua normalização capacitista.<hr/>ABSTRACT This study explores how people with "disabilities" are configured through a new labor inclusion regulation, installed in a context of intensely commodified social development policies. Using discourse analysis and a basis on critical disability studies, the results present a neocolonial construction of the "disabled" body. The article states that while the idea of an incomplete subject is installed, the approach on inclusion shows a process of individual responsibility that promotes actions aimed at his/her ableist normalization. <![CDATA[<strong><em>Aɨdaɨza</em> y <em>baa wa waljai wa wa:</em> relatos, visiones y entramados sobre "discapacidad" desde dos mundos indígenas en Colombia</strong>]]> http://www.scielo.org.co/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0121-75502020000100081&lng=es&nrm=iso&tlng=es RESUMEN El presente artículo describe algunas interconexiones o entramados dinámicos en dos mundos indígenas en Colombia, el Murui Muina-Mɨnɨka (Amazonas) y el Êbêra Eyábida (Antioquia), desde algunos de sus relatos de origen y sus conceptos en lengua ancestral sobre "discapacidad" (aɨdaɨzay baa wa wa/jai wa wa, respectivamente). El texto explora algunas singularidades en cada mundo desde las visiones antropoecogénica y teoecogénica, que se diferencian de los paradigmas de la matriz moderno/colonial en torno a la "discapacidad" e interfieren con éstos.<hr/>RESUMO O presente artigo descreve algumas interconexões e entretecidos dinâmicos em dois mundos indígenas na Colômbia, o Murui Muina-Mɨnɨka (Amazonas) e o Êbêra Eyábida (Antioquia), desde alguns de seus relatos de origem e seus conceitos em língua ancestral sobre "deficiência" (aɨdaɨza y baa wa wa/jai wa wa, respectivamente). O texto explora algumas singularidades em cada mundo desde as visões antropoecogénica e teoecogênica, as quais se diferenciam dos paradigmas da matriz moderno/colonial ao redor da "deficiência" e interferem com eles.<hr/>ABSTRACT This article describes some interconnections or dynamic frameworks around "disability" of two indigenous worlds in Colombia, the Murui Muina-Mɨnɨka (Amazonas) and the Êbêra Eyábida (Antioquia), using as reference their stories of origin and their concepts within their ancestral language (aɨdaɨza and baa wa wa / jai wa wa, respectively). The text explores some singularities in each world from the anthropoecogenic and theoecogenic perspectives, which differ from and interfere with the paradigms of the modern / colonial matrix around "disability". <![CDATA[Estudios feministas de discapacidad en Iberoamérica: una aproximación al estado de la discusión]]> http://www.scielo.org.co/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0121-75502020000100097&lng=es&nrm=iso&tlng=es RESUMEN El objetivo del presente artículo es la aproximación a un estado de la discusión iberoamericana sobre estudios feministas de discapacidad, basado en reflexiones teóricas y antecedentes empíricos de artículos de las dos primeras décadas del siglo XXI, y puntos de divergencia con estudios del Norte global. Afirma que las diferencias emergen de la tensión epistemológica y ontológica en torno a la cualidad prelingüística de los cuerpos, entendidos como experiencias encarnadas y territorializadas de discursos performativos y materialidades, donde se intersectan fronteras binarias de la matriz moderno/colonial.<hr/>RESUMO O objetivo do presente artigo é a aproximação a um estado da discussão em Ibero-América sobre estudos feministas da deficiência, baseado em reflexões teóricas e antecedentes empíricos de artigos das duas primeiras décadas do século XXI, e pontos de divergência com estudos do Norte global. Afirma que as diferenças emergem da tensão epistemológica e ontológica ao redor da qualidade pré-linguística dos corpos, entendidos como experiências encarnadas e territorializadas de discursos performativos e materialidades, onde se intersectam fronteiras binárias da matriz moderno/colonial.<hr/>ABSTRACT The objective of the article is to offer an approach to the status of the Ibero-American discussion on feminist disability studies. It is based on articles from the first two decades of the 21st century showing theoretical reflections, empirical academic background, and points of divergence with studies from the global North. The paper states that differences emerge from the epistemological and ontological tension around the pre-linguistic trait of bodies, understood as embodied and territorialized experiences of performative discourses and materialities, where binary boundaries of the modern / colonial matrix intersect. <![CDATA[Feminismos descoloniales y discapacidad: hacia una conceptualización de la colonialidad de la capacidad]]> http://www.scielo.org.co/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0121-75502020000100115&lng=es&nrm=iso&tlng=es RESUMEN El presente trabajo explicita la importancia de las categorías de análisis del feminismo descolonial para reflexionar críticamente en torno a las definiciones y concepciones sobre la discapacidad en el contexto latinoamericano. Señala que el pensamiento descolonial reúne las condiciones de posibilidad para redefinir y elaborar nuevas categorías de análisis en el campo de las ciencias sociales, particularmente en la intersección con las problemáticas de la discapacidad. Así, propone que la colonialidad del poder, la colonialidad del género y la racialización permiten elaborar el concepto de la colonialidad de la capacidad.<hr/>RESUMO O presente trabalho explicita a importância das categorias de análise do feminismo decolonial para refletir criticamente ao redor das definições e concepções sobre a deficiência no contexto da América Latina. Aponta que o pensamento decolonial reúne as condições de possibilidade para redefinir e elaborar novas categorias de análise no campo das ciências sociais, particularmente na intersecção com as problemáticas da deficiência. Assim, propõe que a colonialidade do poder, a colonialidade do gênero e a racialização permitem elaborar o conceito da colonialidade da capacidade.<hr/>ABSTRACT This work explains the importance of decolonial feminist categories of analysis to critically reflect on the definitions and conceptions of disability in the Latin American context. It points out that decolonial thinking meets the conditions of possibility to redefine and elaborate new categories of analysis in the field of social sciences, particularly at the intersection with disability issues. Thus, it proposes that concepts like coloniality of power, coloniality of gender, and racialization enable us to elaborate the concept of the coloniality of ability. <![CDATA[Discapacidad y sexualidad en América Latina: hacia la construcción del acompañamiento sexual]]> http://www.scielo.org.co/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0121-75502020000100133&lng=es&nrm=iso&tlng=es RESUMEN El presente artículo tiene como objetivo analizar las luchas por el reconocimiento en la relación sexualidad-discapacidad en América Latina, con miras a la construcción del rol y la figura del acompañamiento sexual para personas en situación de discapacidad (PsD) con dependencia severa. Adelanta unas primeras conclusiones sobre las lógicas normativas, de poder, religiosas y simbólicas que circundan esta figura.<hr/>RESUMO O presente artigo tem como objetivo analisar as lutas pelo reconhecimento na relação sexualidade-deficiência na América Latina, com vista à construção do papel e afigura do acompanhamento sexual para pessoas em situação de deficiência (PsD) com dependência severa. Adianta umas primeiras conclusões sobre as lógicas normativas, de poder, religiosas e simbólicas que circundam estafigura.<hr/>ABSTRACT The objective of this article is to analyze the struggles for recognition around the sexuality-disability relation in Latin America. It aims at building the role and figure of sexual accompaniment for people with disabilities with severe dependency. It brings forward some initial conclusions about the normative, power, religious, and symbolic logics surrounding this figure. <![CDATA[<strong>Devenir discapacitado: nuevos monstruos, <em>cyborgs</em> y desplazados en el capitalismo contemporáneo</strong>]]> http://www.scielo.org.co/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0121-75502020000100149&lng=es&nrm=iso&tlng=es RESUMEN Este trabajo propone aproximarse al concepto de discapacidad extendiendo el campo del análisis a los efectos que dejan sobre los cuerpos el transhumanismo, la sociedad del rendimiento y los accidentes o catástrofes -sociales, económicas, políticas, tecnológicas-, efectos que abren el espacio para pensar otras modalidades subjetivas, asociadas con la vulnerabilidad. El texto sostiene que el devenir discapacitado se nos presenta, entonces, como el nuevo horizonte desde el cual pensar las formas de resistencia ética, social y política en el presente.<hr/>RESUMO Este trabalho propõe se aproximar ao conceito de deficiência estendendo o campo da análise aos afeitos que deixam sobre os corpos o transumanismo, a sociedade do rendimento e os acidentes ou catástrofes -sociais, econômicas, políticas, tecnológicas- efeitos que abrem o espaço para pensar outras modalidades subjetivas, associadas com a vulnerabilidade. O texto argumenta que o devir deficiente se nos apresenta, então, como o novo horizonte desde o qual pensar as formas de resistência ética, social e política no presente.<hr/>ABSTRACT This article posits an approach to the concept of disability by expanding the field of analysis to the effects that transhumanism, the society of efficiency, and accidents or catastrophes -social, economic, political, technological- leave on bodies, which open the space to think other modes of subjectivity associated with vulnerability. It argues that becoming disabled is presented to us, then, as the new horizon from which to think the ethical, social, and political forms of resistance in the present. <![CDATA[<strong>Notas para exhumar un cuerpo, Lorenza Bötnner: <em>performance</em> y discapacidad</strong>]]> http://www.scielo.org.co/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0121-75502020000100167&lng=es&nrm=iso&tlng=es RESUMEN El presente artículo plantea un ejercicio de exhumación de dos performances llevados a cabo por la artista chilena con discapacidad Lorenza Bötnner en Berlín (1982) y en Barcelona (1992). De esta manera, subraya la formación artística de Lorenza y analiza cómo su apuesta performativa le entregó un agenciamiento político a su cuerpo "discapacitado" y transgénero. De otro lado, problematiza, a través de los estudios críticos de la discapacidad, otras exhumaciones al cuerpo y obra de Lorenza que permiten localizar a Bötnner como un cuerpo trans y tullido dentro de la genealogía de artistas disidentes en Chile.<hr/>RESUMO O presente artigo planteia um exercício de exumação de dois performances levados a cabo pela artista chilena com deficiência Lorenza Bötnner em Berlin (1982) e em Barcelona (1992). Deste jeito, sublinha a formação artística de Lorenza e analisa como sua aposta performativa entregou um agenciamento político ao seu corpo "deficiente" e transgênero. De outro lado, problematiza, através dos estudos críticos da deficiência, outras exumações ao corpo e à obra de Lorenza que permitem loca-lizar a Bötnner como um corpo trans e aleijado dentro da genealogia de artistas dissidentes no Chile.<hr/>ABSTRACT This article presents an exhumation exercise of two performances carried out by the disabled Chilean artist Lorenza Bötnner in Berlin (1982) and Barcelona (1992). In this way, it underlines Lorenza's artistic training and analyzes how her performative bet granted political agency to her "disabled" and transgendered body. On the other hand, using a critical disability studies framework, it problematizes other exhumations to Lorenza's body and work, which places Bötnner as a trans and crippled body within the genealogy of dissident artists in Chile. <![CDATA[Memorias desde el cuerpo-archivo entre personas con discapacidad]]> http://www.scielo.org.co/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0121-75502020000100183&lng=es&nrm=iso&tlng=es RESUMEN El artículo invita a pensar el tiempo pasado de las personas con discapacidad anudando las categorías cuerpo y memoria. Propone que el cuerpo es un archivo sensible productor de horizontes pasados múltiples, y que hacer públicas las memorias desafía el punto de vista establecido sobre esta población. En sus conclusiones plantea que hay un vínculo entre memoria social y normalización corporal, que lo socialmente tolerable en las narrativas de las personas con discapacidad está unido a su posición social y que es necesario desarmar lo evidente.<hr/>RESUMO O artigo convida a pensar o tempo passado das pessoas com deficiência ligando as categorias corpo e memória. Propõe que o corpo é um arquivo sensível produtor de horizontes passados múltiplos, e que fazer públicas as memórias, desafia o ponto de vista estabelecido sobre esta população. Em suas conclusões planteia que existe um vínculo entre memória social e normalização corporal, que o que ésocialmente tolerável nas narrativas das pessoas com deficiência está ligado a seu posicionamento social e que épreciso desmontar o evidente.<hr/>ABSTRACT The article invites us to think about the past time of people with disabilities by merging categories like body and memory. It presents the body as a sensitive archive that produces multiple horizons of the past and by the making of public memories, it challenges the established point of view about this population. Some of the conclusions are that there is a link between social memory and corporal normalization, that what is socially bearable in the stories of people with disabilities is linked to their social position, and that it is necessary to disarm the obvious. <![CDATA[Corporalizaciones de artistas con discapacidad como resistencia al cuerpo normativo]]> http://www.scielo.org.co/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0121-75502020000100199&lng=es&nrm=iso&tlng=es RESUMEN El artículo plantea una crítica a la biopolítica de gobierno del cuerpo en situación de discapacidad. A través de episodios históricos señala posturas dualistas que han configurado el cuerpo normativo e identifica la medicina moderna como el biosaber que ha determinado el déficit como origen y esencia de la discapacidad. Analiza las respuestas de los movimientos sociales de la discapacidad al cuerpo normativo, y presenta el arte y la cultura de la discapacidad como formas diferentes de vivir, comprender y actuar que resisten las estructuras de sujeción hegemónicas.<hr/>RESUMO O artigo planteia uma crítica à biopolítica de governo do corpo em situação de deficiência. Através de episódios históricos assinala posturas dualistas que têm configurado o corpo normativo e identifica a medicina moderna como o biosaber que tem determinado o déficit como origem e essência da deficiência. Analisa as respostas dos movimentos sociais da deficiência ao corpo normativo, e apresenta a arte e a cultura da deficiência como formas diferentes de viver, compreender e atuar que resistem às estruturas de sujeição hegemônicas.<hr/>ABSTRACT The article raises a critique to the biopolitics of governing the body in a situation of disability. Through historical episodes, it points out dualistic positions that have shaped the normative body. It also identifies modern medicine as the bioknowledge that has determined lacking as the origin and essence of disability. It analyzes disability social movements responses to the normative body. It also presents disability art and culture as different ways of living, understanding, and acting that resist hegemonic subjectification structures. <![CDATA["As deusas nos protejam dessas novas cruzadas": Anahí Guedes de Mello, anticapacitismo feminista desde el Sur global]]> http://www.scielo.org.co/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0121-75502020000100215&lng=es&nrm=iso&tlng=es RESUMEN El artículo presenta una entrevista comentada que guía el recorrido por la obra de Anahí Guedes de Mello, antropóloga brasilera e investigadora del Núcleo de Estudios de Discapacidad (NED) en la Universidad Federal de Santa Catarina (Brasil) y del Instituto de Bioética "Anis". Señala que como investigadora, activista, antropóloga, feminista, sorda, lesbiana y referente de los Estudios Críticos de la Discapacidad en Latinoamérica, sus principales aportes apuntan a la necesidad de reconocer el capacitismo como categoría interseccional que frecuentemente genera violencias hacia las personas con discapacidad.<hr/>RESUMO O artigo apresenta uma entrevista comentada que guia o percorrido pela obra de Anahí Guedes de Mello, antropóloga brasileira e pesquisadora do Núcleo de Estudos sobre Deficiência (NED) da Universidade Federal de Santa Catarina (Brasil) e do Instituto de Bioética "Anis". Assinala que como pesquisadora, ativista, antropóloga, feminista, surda, lésbica e referente dos Estudos Críticos da Deficiência na América Latina, seus principais aportes apontam à necessidade de reconhecer o capacitismo como categoria interseccional que frecuentemente gera violências dirigidas às pessoas com deficiência.<hr/>ABSTRACT The article presents a commented interview that guides the journey throughout the work of Anahí Guedes de Mello, a Brazilian anthropologist and researcher of the Center for Disability Studies (NED) at the at Federal University of Santa Catarina (Brazil) and the Bioethics Institute "Anis". It points out that as a researcher, activist, anthropologist, feminist, deaf, lesbian, and a benchmark for Critical Disability Studies in Latin America, her main contributions point to the need of recognizing ableism as an intersectional category that frequently generates violence against people with disabilities. <![CDATA[<strong>Ammarantha Wass: experiencia <em>trans-chueca</em> de una maestra en la Universidad Pedagógica Nacional (UPN)</strong>]]> http://www.scielo.org.co/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0121-75502020000100243&lng=es&nrm=iso&tlng=es RESUMEN El presente artículo es parte de una tesis doctoral que discute la relación entre género y discapacidad, enfatizando en la pregunta por la experiencia transchueca de Rose Ammarantha Wass Suárez de la Universidad Pedagógica Nacional (UPN). Establece un diálogo entre su autobiografía, los estudios críticos en discapacidad, los feminismos y las pedagogías feministas con perspectiva anticapacitista. Señala que Wass como maestra en formación transgrede la escena universitaria y sus políticas de inclusión desde una performatividad corporizada y afectada por prácticas de violencia de género y capacitistas.<hr/>RESUMO O presente artigo faz parte de uma tese doutorai que discute a relação entre gênero e deficiência, enfatizando na pergunta pela experiência trans-torta de Rose Ammarantha Wass Suárez da Universidad Pedagógica Nacional (UPN). Estabelece um diálogo entre sua autobiografa, os estudos críticos da deficiência, os feminismos e as pedagogias feministas com perspectiva anticapacitista. Assinala que Wass como mestra em formação transgrede a cena universitária e suas políticas de inclusão desde uma performatividade corporizada e afetada por práticas de violência de gênero e capacitistas.<hr/>ABSTRACT This article is part of a doctoral thesis discussing the relationship between gender and disability, giving emphasis to the question about the trans-chueca experience of Rose Ammarantha Wass Suárez of the Universidad Pedagógica Nacional (UPN). It establishes a dialogue between her autobiography and the theoretical framework of critical disability studies, feminisms, and feminist pedagogies with an anti-capitalist perspective. It points out that Wass, as a teacher in training, transgresses the university scene and its inclusion policies through a performativity embodied and affected by practices of gender and ableist violence. <![CDATA[Repensar la educación geográfica colombiana: en busca del lugar del sordo]]> http://www.scielo.org.co/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0121-75502020000100257&lng=es&nrm=iso&tlng=es RESUMEN El presente artículo suscita reflexiones que permitan comprender, dentro del marco de la educación geográfica, la necesidad de pensar procesos de aprendizaje para la comunidad sorda. Analiza la educación geográfica, asumiendo la producción social del espacio como una posibilidad de darle un lugar al estudiante sordo, y que su proceso de formación escolar sobrepase la simple memorización de la palabra y su respectiva seña. Concluye que se precisa pensar un aprendizaje espacial significativo, de manera que se desarrollen aprendizajes duraderos a partir de la relación del estudiante sordo con su cotidianidad y su contexto.<hr/>RESUMO O presente artigo provoca reflexões que permitem compreender, dentro do marco da educação geográfica, a necessidade de pensar processos de aprendizagem para a comunidade surda. Analisa a educação geográfica, supondo a produção social do espaço como uma possibilidade de dar um lugar para o estudante surdo, e que seu processo de formação escolar ultrapasse a simples memorização da palavra e seu respectivo sinal. Conclui que se precisa pensar uma aprendizagem especial significativa, de forma que se desenvolvam aprendizagens duradouras a partir da relação do estudante com sua cotidianidade e seu contexto.<hr/>ABSTRACT This article arouses reflections that allow us to understand, within the framework of geographic education, the need to think about learning processes for the deaf community. It analyzes geographic education, assuming the social production of space as a possibility of giving a place to the deaf student. Surpassing, in this way, their learning process beyond the simple memorization of the word and its respective sign. It concludes that it is necessary to think about significant spatial learning, so that lasting learning is developed from the deaf student's interaction with his or her daily life and context. <![CDATA[Estudios críticos en discapacidad: una polifonía desde América Latina]]> http://www.scielo.org.co/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0121-75502020000100267&lng=es&nrm=iso&tlng=es RESUMEN El presente artículo suscita reflexiones que permitan comprender, dentro del marco de la educación geográfica, la necesidad de pensar procesos de aprendizaje para la comunidad sorda. Analiza la educación geográfica, asumiendo la producción social del espacio como una posibilidad de darle un lugar al estudiante sordo, y que su proceso de formación escolar sobrepase la simple memorización de la palabra y su respectiva seña. Concluye que se precisa pensar un aprendizaje espacial significativo, de manera que se desarrollen aprendizajes duraderos a partir de la relación del estudiante sordo con su cotidianidad y su contexto.<hr/>RESUMO O presente artigo provoca reflexões que permitem compreender, dentro do marco da educação geográfica, a necessidade de pensar processos de aprendizagem para a comunidade surda. Analisa a educação geográfica, supondo a produção social do espaço como uma possibilidade de dar um lugar para o estudante surdo, e que seu processo de formação escolar ultrapasse a simples memorização da palavra e seu respectivo sinal. Conclui que se precisa pensar uma aprendizagem especial significativa, de forma que se desenvolvam aprendizagens duradouras a partir da relação do estudante com sua cotidianidade e seu contexto.<hr/>ABSTRACT This article arouses reflections that allow us to understand, within the framework of geographic education, the need to think about learning processes for the deaf community. It analyzes geographic education, assuming the social production of space as a possibility of giving a place to the deaf student. Surpassing, in this way, their learning process beyond the simple memorization of the word and its respective sign. It concludes that it is necessary to think about significant spatial learning, so that lasting learning is developed from the deaf student's interaction with his or her daily life and context. <![CDATA[Tramas de sociedad: miradas contemporáneas]]> http://www.scielo.org.co/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0121-75502020000100271&lng=es&nrm=iso&tlng=es RESUMEN El presente artículo suscita reflexiones que permitan comprender, dentro del marco de la educación geográfica, la necesidad de pensar procesos de aprendizaje para la comunidad sorda. Analiza la educación geográfica, asumiendo la producción social del espacio como una posibilidad de darle un lugar al estudiante sordo, y que su proceso de formación escolar sobrepase la simple memorización de la palabra y su respectiva seña. Concluye que se precisa pensar un aprendizaje espacial significativo, de manera que se desarrollen aprendizajes duraderos a partir de la relación del estudiante sordo con su cotidianidad y su contexto.<hr/>RESUMO O presente artigo provoca reflexões que permitem compreender, dentro do marco da educação geográfica, a necessidade de pensar processos de aprendizagem para a comunidade surda. Analisa a educação geográfica, supondo a produção social do espaço como uma possibilidade de dar um lugar para o estudante surdo, e que seu processo de formação escolar ultrapasse a simples memorização da palavra e seu respectivo sinal. Conclui que se precisa pensar uma aprendizagem especial significativa, de forma que se desenvolvam aprendizagens duradouras a partir da relação do estudante com sua cotidianidade e seu contexto.<hr/>ABSTRACT This article arouses reflections that allow us to understand, within the framework of geographic education, the need to think about learning processes for the deaf community. It analyzes geographic education, assuming the social production of space as a possibility of giving a place to the deaf student. Surpassing, in this way, their learning process beyond the simple memorization of the word and its respective sign. It concludes that it is necessary to think about significant spatial learning, so that lasting learning is developed from the deaf student's interaction with his or her daily life and context.